Hanefîlerde Kadının Halife olamayacağına Dâir Hükmün Gerekçeleri

Hanefî mezhebi, imametin (halifeliğin) “velâyet-i uzmâ”, yani siyasal-dinî otoritenin en üst seviyesi olduğunu kabul eder. Bu makam, dinin korunması, ceza hukukunun uygulanması, cihadın sevk ve idaresi, kamu düzeninin sağlanması gibi yüksek siyasî fonksiyonlar içerir.
Bu sebeple Hanefîler, imametin şartlarını sayarken “erkek olma” şartını açıkça zikretmişlerdir.

Hükmün temellendirilmesinde üç ana unsur vardır:

1. Kur’ânî kavvâmiyet ilkesi

2. Sünnetteki siyasî bağlam (Buhârî hadisi)

3. Örf, toplum düzeni ve siyaset-savaş realitesi

2. Kur’ânî Temel: Kavvâmiyet İlkesine Dayanma

2.1. Kavvâmiyet Ayeti (Nisâ 4/34)

الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ
“Erkekler kadınlar üzerinde kavvâmdır (idare yetkisine sahiptir).”

Hanefî fakihler bu ayeti siyasal velâyetin temeli olarak görür.

Serahsî (el-Mebsût 10/144):

“İmamet, nübüvvetin yerine kaim bir koruma ve siyaset makamıdır. Bu, ancak erkeklere uygun olur; çünkü Allah erkekleri kavvâm kılmıştır.”

Cessâs (Ahkâmu’l-Kur’ân 2/256):

“Ayetteki kavvâmiyet, velâyetin erkeğe verildiğini gösterir. İmamet ise velâyetin en büyüğüdür; bu sebeple kadınlara verilmez.”

İbnü’l-Hümâm (Fethü’l-Kadîr 4/273):

“İmamet, kavvâmiyetin en yüksek formudur. Ayet, kavvâmiyeti erkeğe tahsis etmiştir.”

2.2. Hanefî hermenötiği

Hanefîler ayetten şu sonucu çıkarır:

• Ayet aile içi düzeni belirler → bu şer‘î kavvâmiyet ilkesidir.

• Kavvâmiyetin genel velâyete uygulanmasında kıyas yapılır.

• Halifelik velâyetin en geniş biçimidir → kavvâmiyeti gerektirir.

Bu, Hanefîlerde “illet-istinbatî kıyas” yönteminin tipik bir uygulamasıdır.

3. Sünnet Delili: “İşlerini kadına veren toplum felah bulmaz” Hadisi

Hadis:

لن يفلح قوم ولّوا أمرهم امرأة
(Buhârî, Megâzî, 82)

Hanefîlerdeki kullanım biçimi

Hadis, kadının siyasi ehliyeti konusunda bağımsız illet koyucu değildir.
Hanefî usûlde:

• Esas delil → Kur’ân (kavvâmiyet) + örfî realite

• Hadis → bu realiteyi teyit eden bir “kıraat”

Bu yüzden Hanefîler hadisi şöyle yorumlar:

Serahsî:

“Bu hadis, siyasetin ve yönetimin kadın örfüne uygun olmadığını gösterir. Asıl delil örf ve kavvâmiyet ayetidir.”

Yani hadis tali bir destektir; hükmün kurucu unsuru değildir.

4. Örf ve Toplumsal-Siyasal Realite

Hanefî metodolojisi “örf”e özel önem verir.
Fıkhın yerleşmiş kaidesi:

العَادَةُ مُحَكَّمَةٌ
“Örf hüküm koymada dikkate alınır.”

4.1. Siyaset, Savaş ve Kamu Gücü Realitesi

Hanefîlere göre, klasik toplum yapısında:

• Cihadı sevk etmek

• Devlet otoritesini tesis etmek

• Hudûd ve kazâ sistemini yürütmek

• Ülkeyi temsil etmek

• Kamu güçlerini organize etmek
  bunlar kadınların genel örfüne uygun görevler değildir.

Kâsânî (Bedâi‘ 7/5):

“İmamet, savaşın yönetilmesi ve düşmanın def’i gibi işler içerir. Bu işler örfen erkeklere aittir.”

Serahsî:

“Siyaset ve harb erkeklerin işidir.”

5. Fıkhî Sonuç: Kadının Halife Olamayacağı Şartı

Tüm Hanefî metinlerinde bu şart açıkça geçer:

Kâsânî (Bedâi‘u’s-Sanâi‘ 7/5):

“İmamın erkek olması şarttır.”

İbnü’l-Hümâm (Fethü’l-Kadîr 4/273):

“Erkek olmak imametin şartlarındandır.”

İbn Âbidîn (Reddü’l-Muhtâr 3/427):

“Kadının imameti sahih değildir; çünkü imamet velâyetlerin en büyüğüdür ve kadın velâyete ehil değildir.”

7. Sonuç

Hanefîlere göre kadının halife olamayacağı hükmü:

1. Kur’ân’daki kavvâmiyet ilkesine,

2. Toplumsal/siyasal örfe,

3. İmametin tabiatına (harb, siyaset, velâyet-i uzmâ),

4. Hadisin bu tabloyu desteklemesine

dayanır.

Bu hüküm, lafzî bir “kadın düşmanlığı” değil,
içtihada dayalı siyaset teorisidir.